Dwujęzyczność w życiu codziennym

Jakiś czas temu miałam przyjemność być gościem u mojej koleżanki Patrycji (Travelover.pl) na live na Instagramie, w którym rozmawiałyśmy o dwujęzyczności u dzieci, o tym kiedy najlepiej jest wprowadzić drugi język u dziecka i jakie płyną z tego korzyści, a może jak niektórzy twierdzą – zagrożenia. 

Patrycja jest młodą mamą, podróżniczką, coachem ale przede wszystkim kobietą, która wciąż poszukuje i kształci się w wielu dziedzinach. Kobieta petarda. Patrycja była moją uczennicą i w związku ze swoją pasją podróżniczą doskonale wie jak bardzo znajomość języków obcych pomaga podczas zagranicznych podróży. Jednocześnie chciałaby aby jej córeczka Michasia także załapała bakcyla językowego. Patrycja poprosiła mnie abym jako wieloletni nauczyciel z doświadczeniem w nauczaniu wśród dzieci, młodzieży i dorosłych przybliżyła temat dwujęzyczności. Na moim Instagramie (espanolita_magdalena) możesz obejrzeć naszą godzinną rozmowę, a tutaj zapraszam do lektury w pigułce o najważniejszych zagadnieniach związanych z dwujęzycznością.

Czym jest dwujęzyczność?

Zacznę od wyjaśnienia najważniejszego pojęcia czyli dwujęzyczności.  Jest to praktyczne posługiwanie się dwoma językami niekoniecznie w tym samym stopniu. Chodzi raczej o porozumiewanie się w sposób naturalny i umiejętność przechodzenia z jednego języka na drugi.

Dwujęzyczność odnosi się zatem do sytuacji, w której osoba potrafi posługiwać się dwoma językami na wystarczająco wysokim poziomie, by komunikować się efektywnie w obu. Co ważne – osoba dwujęzyczna może być biegła zarówno w mowie, jak i piśmie w dwóch różnych językach.

Istnieje wiele różnych form dwujęzyczności. Niektórzy ludzie wychowują się od dzieciństwa w dwujęzycznym środowisku, gdzie oba języki są równie używane i ważne. Możemy tu mówić o języku nabytym naturalnie. Chodzi głównie o czas i sposób w jaki dziecko uczyło się w dzieciństwie, w sposób nieświadomy. Dzieję się tak gdy rodzice dziecka są z różnych obszarów językowych i każdy z rodziców posługuje się innym językiem jako tym pierwszym, np. mama Polka i tata Hiszpan.

Może być również sytuacja nieco inna, czyli taka gdzie oboje z rodziców posługują się tym samym językiem, np. oboje są Polakami, ale zamieszkują w kraju, w którym obowiązkowa jest edukacja i komunikacja z otoczeniem w języku dla nich obcym, np. w Hiszpanii. 

Nauka w późniejszym okresie, np. na kursach językowych czy lektoratach to nauka języka obcego, świadoma. Języka obcego możemy nauczyć się również poprzez podróże lub interakcje z różnymi kulturami. I taką naukę ja najbardziej polecam każdemu.

Obojętnie czy proces nauki zachodzi od urodzenia czy dopiero np. na studiach to każdy niezależnie od wieku może stać się dwujęzyczny. Dwujęzyczni stajemy się kiedy zaczynamy myśleć w innym języku. 

Dwujęzyczność może być także rezultatem konieczności, np. gdy osoba dorasta w środowisku, gdzie używa się jednego języka w domu, a inny język w szkole lub pracy. To zmusza ją do posługiwania się oboma językami w różnych sytuacjach życiowych.

Jak wprowadzić dziecku drugi język obcy?

Wprowadzenie dziecka do nauki drugiego języka obcego może być fascynującym i satysfakcjonującym doświadczeniem. Oto kilka sposobów, które mogą pomóc w tym procesie:

Początek od najwcześniejszych lat

Im wcześniej zaczniesz eksponować dziecko na drugi język, tym łatwiej mu będzie go przyswoić. Nawet od narodzin można zaczynać przez regularne słuchanie piosenek, opowieści czy bajek w danym języku.

Stworzenie dwujęzycznego środowiska domowego

Jeśli masz możliwość, stwórz środowisko, w którym oba języki są regularnie używane. Porozmawiaj z dzieckiem w obu językach, czytaj książki, śpiewaj piosenki i oglądaj programy telewizyjne w drugim języku. Nie jest to ważne, że np. Ty nie znasz perfekcyjnie hiszpańskiego a chcesz aby dziecko mówiło w tym języku. Chodzi o to by dziecko się osłuchiwało, wyczuwało dźwięki i melodię języka. Nie bój się, że jak popełnisz błąd to dziecko źle się nauczy!

Zabawy językowe

Organizuj zabawy, gry i aktywności edukacyjne, które angażują dziecko w interakcję z drugim językiem. Gry słowne, piosenki, rymowanki i zabawy w podróże do innych krajów mogą być świetnymi sposobami na naukę i zabawę.

Praktyka codziennie

Regularność jest kluczowa. Nawet krótkie sesje nauki każdego dnia mogą sprawić, że dziecko będzie bardziej pewne w posługiwaniu się drugim językiem. Ja zawsze powtarzam moim uczniom na kursach języka hiszpańskiego: poświęć 10 minut dziennie ale codziennie i zobaczysz efekty. 

Udział w dwujęzycznych zajęciach lub programach edukacyjnych

Wiele społeczności oferuje zajęcia dla dzieci, gdzie uczą się one drugiego języka. Może to być kurs języka hiszpańskiego, klub językowy lub zajęcia w przedszkolu bądź szkole, które promują dwujęzyczność.

Podróżowanie i eksploracja kultury

Podróże do krajów, gdzie mówi się w danym języku, mogą być doskonałą okazją do praktyki języka w autentycznych sytuacjach. Eksploracja kultury, jedzenia, tradycji i historii może dodatkowo zainteresować dziecko językiem.

Cierpliwość i pozytywne podejście

Pamiętaj, że każde dziecko uczy się w swoim tempie. Ważne jest, aby nie forsować, ale zachęcać do nauki języka poprzez pozytywne doświadczenia i wsparcie.

Współpraca z innymi dwujęzycznymi rodzinami

Kontakt z innymi rodzinami, które również promują dwujęzyczność, może być inspirujący dla dziecka i dostarczyć mu dodatkowych okazji do praktyki języka.

Pamiętaj, że kluczem do sukcesu jest cierpliwość, konsekwencja i tworzenie przyjemnych doświadczeń związanych z nauką drugiego języka. Dzieci uczą się najlepiej w naturalny i przyjazny sposób, dlatego zadbaj o to, aby proces był interesujący i angażujący.

Kiedy mózg dziecka jest najbardziej chłonny i najlepiej przyswaja wiedzę?

Mózg dziecka jest niezwykle elastyczny i zdolny do szybkiego przyswajania wiedzy, zwłaszcza w pewnych okresach rozwoju. Koncepcja okienka czasowego (ang. „critical period”) sugeruje, że istnieją określone fazy w życiu dziecka, gdy jest ono najbardziej podatne na naukę określonych umiejętności.

Okno czasowe dla języków

Najbardziej wyraźne okno czasowe dotyczy nauki języków obcych. Przez pierwszych kilka lat życia, zwłaszcza do około 5 lat, mózg dziecka jest wyjątkowo elastyczny w przyswajaniu nowych języków. To okno czasowe często jest nazywane „oknem językowym”. Dzieci w tym wieku mogą łatwiej opanować dźwięki, strukturę gramatyczną i intonację nowego języka.

Inne umiejętności

Podobne okna czasowe mogą dotyczyć innych umiejętności, takich jak umiejętności matematyczne, umiejętność czytania, czy umiejętności społeczne. Jednakże, czasowe ramy dla tych umiejętności mogą być bardziej płynne i różnią się w zależności od jednostki.

Dopasowanie się mózgu do nowych środowisk

Mózg dziecka jest wrażliwy na doświadczenia i środowisko, co oznacza, że jego zdolność do przyswajania wiedzy i umiejętności jest silnie związana z doświadczeniami, jakie dostaje. Stymulujące środowisko, bogate w różnorodne bodźce, może wesprzeć rozwój mózgu dziecka.

Nauka przez całe życie

Choć istnieją określone okna czasowe, w których nauka jest bardziej intensywna i efektywna, to ważne jest również podkreślenie, że nauka jest możliwa przez całe życie. Ludzki mózg jest elastyczny i zdolny do adaptacji w każdym wieku, co oznacza, że nauka i rozwój umiejętności są możliwe także poza tymi okresami okienek czasowych.

Ważne jest zapewnienie odpowiedniego otoczenia, wsparcia i okazji do nauki przez cały okres rozwoju dziecka, aby wspierać jego rozwój umiejętności i wiedzy.

Nauka języka i emigracja do innego kraju

Idealny wiek dla dziecka, aby nauczyć się nowego języka, przed wyjazdem z kraju, może być zróżnicowany. Generalnie, im wcześniej dziecko zacznie naukę nowego języka, tym lepiej. Ja osobiście uważam, że jeśli rodzicom zależy aby dziecko było dwujęzyczne to tak naprawdę ta “nauka” powinna odbywać się już od urodzenia.  

Z doświadczenia znajomych wiem także, że lepiej wyjechać z małym dzieckiem, niż z nastolatkiem, a nawet z dzieckiem, które ma około 7-10 lat. Takie dzieci mają swoich przyjaciół, przywiązują się do miejsc i buntują się przed zamieszkaniem w innym kraju, np. Hiszpanii. I to co dla rodziców wydaje się niepojęte bo przecież plaża, słońce, morze… to dla dziecka jest tragedią. 

Indywidualne predyspozycje

Nie wszystkie dzieci uczą się w identyczny sposób. Istnieją indywidualne różnice w zdolnościach językowych i adaptacyjnych. Dlatego warto również dostosować naukę języka do temperamentu i stylu uczenia się konkretnej osoby.

Kontynuacja nauki w nowym środowisku

Nie zapomnij, że nauka języka obcego to proces ciągły. Nawet jeśli dziecko rozpocznie naukę przed wyjazdem, ważne jest, aby kontynuować edukację w nowym kraju. To pozwoli na utrzymanie i rozwijanie zdolności językowych.

Wsparcie i zaangażowanie rodziny

Niezależnie od wieku dziecka, kluczowe jest zaangażowanie rodziny w naukę języka. Codzienne rozmowy, czytanie książek, oglądanie filmów czy słuchanie muzyki w nowym języku może być ogromną pomocą dla dziecka w nauce.

Podsumowując, wcześniejszy wiek może być korzystniejszy dla nauki nowego języka, ale nie powinno się tego traktować jako ograniczenia. Kluczem jest ciągłe zaangażowanie i tworzenie przyjaznego środowiska, które wspiera naukę języka obcego.

Jakie są korzyści z dwujęzyczności?

Wychowanie dwujęzyczne przynosi wiele korzyści, zarówno w sferze językowej, jak i poza nią. Oto kilka kluczowych korzyści związanych z wychowaniem dwujęzycznym:

Lepsza komunikacja i elastyczność językowa

Osoby dwujęzyczne mają możliwość swobodnej komunikacji w dwóch różnych językach. To umożliwia im porozumiewanie się z szerszym kręgiem ludzi, otwiera drzwi do różnych kultur i ułatwia nawiązywanie kontaktów z osobami posługującymi się danymi językami. Dodatkowo, osoby dwujęzyczne są bardziej elastyczne językowo, co może być niezwykle przydatne w wielokulturowym środowisku.

Rozwój poznawczy

Badania wykazują, że dwujęzyczność może wpływać na poprawę funkcji poznawczych. Osoby dwujęzyczne często wykazują większą elastyczność umysłową, lepszą zdolność do rozwiązywania problemów oraz umiejętność skupienia uwagi na wielu rzeczach jednocześnie. Znajomość dwóch języków stymuluje mózg w inny sposób niż jednojęzyczność, co może prowadzić do zwiększenia zdolności poznawczych.

Kulturowe zrozumienie i tolerancja

Wychowanie w dwujęzycznej rodzinie lub środowisku pozwala zaznajomić się z różnymi kulturami. Osoby dwujęzyczne często są bardziej otwarte na różnorodność kulturową, posiadają lepsze zrozumienie różnic między ludźmi i są bardziej tolerancyjne wobec innych kultur oraz sposobów życia.

Rozwijanie więzi rodzinnych i społecznych

W domach dwujęzycznych często dominuje używanie dwóch języków, co sprzyja komunikacji i budowaniu więzi rodzinnych. Dodatkowo, posiadanie dwóch języków może pomagać w integracji społecznej, umożliwiając łatwiejszą komunikację z różnymi grupami społecznymi.

Zwiększone szanse zawodowe

W dzisiejszym globalnym świecie posiadanie umiejętności komunikowania się w dwóch językach może być ogromnym atutem na rynku pracy. Firmy coraz częściej doceniają pracowników, którzy mogą komunikować się z klientami lub partnerami biznesowymi w ich ojczystym języku.

Wychowanie dwujęzyczne jest zatem nie tylko wartościowe ze względów językowych, ale także społecznych i kulturowych. Daje ono szereg korzyści, które mogą znacząco wpłynąć na rozwój jednostki oraz otwarcie drzwi do różnorodnych możliwości w życiu osobistym i zawodowym.

Jakie są wady dwujęzyczności?

Istnieje kilka potencjalnych wyzwań związanych z dwujęzycznością, choć wady te mogą się różnić w zależności od indywidualnych doświadczeń i kontekstu. Oto kilka potencjalnych wad.

Mieszanie języków

Osoby dwujęzyczne mogą czasem doświadczać mieszania języków, szczególnie gdy oba języki są używane w różnych sferach życia (np. jeden w domu, drugi w szkole lub pracy). To może prowadzić u niektórych osób do pewnego stopnia niepewności językowej i chwilowej trudności w znalezieniu odpowiedniego słowa czy zwrotu w jednym z języków. 

Osobiście jednak nie uważam tego za wadę. Sama niejednokrotnie kiedy mówię po angielsku to wstawiam hiszpańskie słowo i odwrotnie, mówiąc po hiszpańsku czasami wrzucam jakieś angielskie słówko, np. It’ s facil, no? Brzmi to śmiesznie ale moi znajomi, którzy wiedzą, że posługuję się płynnie tymi językami nawet nie zwracają na to uwagi. Zazwyczaj przechodzą do dalszej konwersacji. Mam też tak, że jak mówię po hiszpańsku to mówię szybciej i głośniej i dużo więcej gestykuluje. Moja mama często słysząc mnie “w akcji” pyta dlaczego ja ciągle krzyczę.  No cóż… jak widać ten hiszpański temperament jest we mnie bardzo żywy i prawdziwy, a życie w Hiszpanii jeszcze się do tego przyczyniło.

Zmartwienia, że dziecko będzie mylić dwa języki i że są zdezorientowane są naprawdę nieuzasadnione. Otóż uspokoję wszystkich rodziców. Badania pokazują, że to nieprawda, że dzieci mylą języki bo ich nie znają i będą źle mówić w przyszłości. Dzieci potrafią rozróżnić języki od urodzenia. Mieszają bo mają ograniczony zasób słów. Gdy dziecko nie może znaleźć szybko danego słowa np. po hiszpańsku to dodaje je po polsku. To normalne w środowiskach dwujęzycznych. Dwulatki potrafią dostosować język mowy do osoby, z którą rozmawiają, np. z mamą Polką będą rozmawić częściej po polsku, ale z tatą Hiszpanem użyją częściej języka hiszpańskiego.

Dzieci dwujęzyczne nie mają żadnego opóźnienia w stosunku do dziecka jednojęzycznego. Dziecko jednojęzyczne może znać 100 słów i ich używa. Dziecko dwujęzyczne może znać 50 słów. Rodzic może twierdzić, że dziecko się źle rozwija bo mówi mało. Uwaga – dziecko może znać 50 słów –  tych samych ale w dwóch językach, czyli pomimo, że to są te same słowa to dziecko zna je w 2 językach i de facto zna ich również 100 słów.

Czyli znowu wada okazuje się zaletą.

Spadek umiejętności w jednym z języków

W sytuacji, gdy jeden z języków jest używany rzadziej lub mniej intensywnie, istnieje ryzyko spadku umiejętności w tym konkretnym języku. Może to prowadzić do utraty słownictwa, pogorszenia gramatyki czy nawet trudności w płynnym posługiwaniu się tym językiem.

Ale czy to znaczy, że już nie jesteś dwujęzyczny? Absolutnie nie! Oczywiste jest, że jak danego języka obcego używamy mniej to będziemy zapominać słów, zwrotów, czy odmian czasowników hiszpańskich np. w Preterito Indefinido. Natomiast wiem, że wystarczy wrócić np. do słuchania podcastów, czytania książek czy oglądania filmów po hiszpańsku lub innym języku by nasza umiejętność rozumienia i mówienia wróciła.

Społeczne wyzwania

W niektórych sytuacjach osoby dwujęzyczne mogą doświadczać pewnych trudności społecznych. Może to wynikać z presji kulturowej lub społecznej, np. oczekiwania, że osoba dwujęzyczna powinna być biegła w obu językach, co czasami może być trudne lub niemożliwe. Przypomnę raz jeszcze – dwujęzyczność nie polega na mówieniu idealnie i biegle w dwóch językach!

Dodatkowy wysiłek poznawczy

Nauka i utrzymanie dwóch języków wymaga większego wysiłku poznawczego niż nauka jednego języka. Osoby dwujęzyczne muszą zadbać o regularne praktykowanie obu języków, co czasami może być wyzwaniem, szczególnie w intensywnym tempie życia. Oczywiście ja uważam, że tak naprawdę to zaleta bo taka osoba dwujęzyczna stale będzie ćwiczyć swój mózg i zapobiegać demencji.

Trudności w szkole przy nauce języka

W niektórych przypadkach osoby dwujęzyczne mogą napotykać trudności w nauce języków obcych w szkole, szczególnie jeśli te języki różnią się od ich języków domowych. Pewne elementy gramatyczne, akcent czy wymowa mogą być inne i stanowić wyzwanie podczas nauki kolejnych języków.

Choć te wyzwania mogą występować, większość z nich może być z powodzeniem pokonana dzięki świadomemu podejściu do dwujęzyczności, systematycznej praktyce i wsparciu ze strony otoczenia. W większości przypadków, korzyści płynące z dwujęzyczności przeważają nad potencjalnymi trudnościami, stanowiąc wartość w życiu jednostki.

Podsumowując, dwujęzyczność u to nie tylko fascynujące zjawisko, ale także niezwykle korzystne dla rozwoju człowieka, a głównie dzieci. Już od najmłodszych lat maluchy mają zdumiewającą zdolność przyswajania dwóch języków jednocześnie, otwierając sobie drzwi do różnych światów kulturowych i językowych. Ten równoległy proces nauki przynosi szereg korzyści poznawczych, społecznych i kulturowych.

Nadal trwają badania, które potwierdzają szerokie korzyści płynące z dorastania w dwujęzycznym środowisku, obejmujące poprawę umiejętności językowych, większą elastyczność poznawczą oraz głębsze zrozumienie różnorodności kulturowej. Ponadto, opanowanie dwóch lub więcej języków może dać dzieciom przewagę zarówno w sferze akademickiej, jak i zawodowej, w coraz bardziej zglobalizowanym świecie.

Kluczowe jest aktywne wsparcie rodziców, nauczycieli oraz społeczeństwa jako całości w rozwijaniu dwujęzyczności u dzieci, tworząc środowisko bogate w oba języki. Dostęp do materiałów edukacyjnych, interakcje społeczne oraz możliwości praktykowania i doskonalenia obu języków są fundamentalne dla ciągłego rozwoju ich umiejętności językowych.

Ostatecznie, dwujęzyczność nie tylko wzbogaca wewnętrzny świat, ale także otwiera drzwi do głębszego zrozumienia i większego docenienia różnorodności kulturowej i językowej. Kultywowanie i wspieranie tego daru dwujęzyczności u dzieci to prezent, który nie tylko korzystnie wpłynie na ich przyszłość, ale również wzbogaci społeczności i świat, w którym żyją.

Nauka dwóch języków to ekscytująca i wzbogacająca podróż, która przekształca umysły i przygotowuje do globalnego, złączonego ze sobą świata